सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने (जाहिरातीवर बंदी आणि व्यापार आणि वाणिज्य, उत्पादन, पुरवठा आणि वितरणाचे नियमन) अधिनियम, 2003

तंबाखू उत्पादनांची विक्री, उत्पादन किंवा आयात करण्यासाठी आपल्या देशातील बहुतेक राज्यांमध्ये भारतात तंबाखू परवाना मिळविणे अनिवार्य झाले आहे. भारतात तंबाखूचा परवाना मिळवण्याचा विचार केला तर, ही प्रक्रिया सिगारेटचा परवाना मिळवण्याइतकी कठोर नाही. भारतातील अनेक राज्य सरकारांनी विक्रेता परवाना प्रणाली सुरू केली आहे आणि ते त्यावर गंभीरपणे काम करत आहेत. तंबाखू विक्रेत्यांची नावनोंदणी करताना अनेक गुंतागुंतींचा समावेश होतो कारण आपल्या देशात मोठ्या प्रमाणात दुकाने आहेत. आपले राज्य आणि केंद्र सरकार विविध तंबाखू उत्पादनांच्या अनियंत्रित व्यवसायांना सरकारच्या निरिक्षणाखाली आणण्यासाठी भारतात तंबाखू परवान्यासाठी परवाना धोरण अनिवार्य करण्याला महत्त्व देत आहे.

बाबतीत, तंबाखू विक्रेते सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने अधिनियम, 2003, ^{[१] द्वारे तयार केलेल्या नियमांचे उल्लंघन करतात.} आणि ते कदाचित त्यांचा परवाना गमावतील आणि पुन्हा तंबाखू उत्पादनांचा व्यवहार करण्यासाठी परवानगी मिळणे त्यांच्यासाठी अजिबात सोपे होणार नाही. भारतात तंबाखूचा परवाना मिळवण्यापूर्वी विक्रेत्यांनी त्यांची दुकाने आणि परवाना नगरपालिकेने अधिकृत केला आहे याची खात्री करणे आवश्यक आहे. जे विक्रेते तंबाखूजन्य पदार्थांची विक्री करत आहेत त्यांनी बिस्किटे, चॉकलेट, शीतपेय इत्यादी तंबाखूविरहित उत्पादने ठेवू नयेत कारण या वस्तू सर्व वयोगटातील मुलांना आकर्षित करतात. राज्यांनी विक्रेता परवाना लागू करून आणि लागू करून COTPA चे पालन सुधारले आहे जेणेकरून सर्व विक्रेते सिगारेट किंवा इतर तंबाखू उत्पादनांचे उत्पादन, विक्री, आयात यासंबंधी नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करतील.

भारतात तंबाखूचा परवाना कसा मिळवायचा?

भारतामध्ये तंबाखूचा परवाना मिळविणे ही काळाची गरज बनली आहे कारण सरकार 18 वर्षांखालील मुलांचे भविष्य सुरक्षित करू इच्छित आहे. शिवाय, सरकार तंबाखू विक्रेत्यांवर पाळत ठेवण्यासाठी पुढे जात आहे की ते COTPA मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करत आहेत की नाही. इतर आरोग्य मार्गदर्शक तत्त्वांसह किंवा नाही.

• १८ वर्षांखालील मुलांना सिगारेट किंवा इतर तंबाखूजन्य पदार्थ विकण्यास मनाई करण्याबाबत कठोर तरतूद आहे. जर तुम्हाला तंबाखूजन्य पदार्थ किंवा सिगारेटचा परवाना घ्यायचा असेल, तर तुम्हाला ही मार्गदर्शक तत्त्वे कशीही पाळावी लागतील.
• कोणत्याही व्यक्तीने कोणत्याही प्रकारे तंबाखूजन्य पदार्थ किंवा सिगारेटची जाहिरात करू नये. तंबाखूच्या विक्रीसाठी तसेच तंबाखू उत्पादने तयार करण्यासाठी तंबाखू परवान्याची परवानगी मिळविण्यासाठी, तंबाखू विक्रेत्यांनी या प्रतिबंधात्मक मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करणे आवश्यक आहे. तंबाखूचे प्रायोजकत्व किंवा अशा प्रकारच्या प्रायोजकत्वाच्या कोणत्याही प्रकारच्या प्रसिद्धीवरही निर्बंध आहेत. हँडबिल, पोस्टर्स, चित्रपट, व्हिडिओ इत्यादी स्वरूपात जाहिरात दाखवणे किंवा प्रदर्शित करणे हे देखील तंबाखू नियंत्रण कायद्यांद्वारे निर्बंधांच्या अंतर्गत येते. तथापि, तंबाखूजन्य पदार्थ किंवा सिगारेटची विक्री आणि वितरण करणारी गोदामे किंवा दुकाने त्यांना हवी असल्यास तंबाखूजन्य पदार्थ आणि सिगारेटची जाहिरात दाखवू शकतात. या दुकानांना किंवा गोदामांना कोणतेही निर्बंध लागू नाहीत आणि अशा प्रकारे ते प्रवेशद्वारावर किंवा त्यांच्या ठिकाणी पोस्टर आणि जाहिराती प्रदर्शित करण्यास मोकळे आहेत.
• तंबाखू विक्रेत्यांनी हे सुनिश्चित केले पाहिजे की ते तंबाखू उत्पादने आणि सिगारेटवर आकर्षक अटींचा उल्लेख करण्यासारखे लेबलिंग किंवा पॅकेजिंगचे चुकीचे वर्णन करून ग्राहकांची दिशाभूल करणार नाहीत. तंबाखूच्या परवान्याशी संबंधित मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार विनिर्दिष्ट नियमांनुसार, उत्पादनाच्या लेबलमध्ये विशिष्ट चेतावणी दर्शविली जाणे आवश्यक आहे जेणेकरुन ते लोकांमध्ये एक मजबूत संदेश पसरवू शकेल आणि तसेच जागरूकता निर्माण करेल. तथापि, ते त्यांच्याकडून काही शिकतील की त्याकडे दुर्लक्ष करतील हे त्यांच्यावर अवलंबून आहे. सिगारेट किंवा इतर तंबाखू उत्पादनांचे उत्पादन, वितरण, पुरवठा आणि आयात या उत्पादनांच्या सेवनामुळे होणाऱ्या हानिकारक परिणामांबद्दल माहिती देणारी चित्रे दाखवून गोष्टी सोप्या आणि समजण्यास सोप्या ठेवल्या पाहिजेत.
• भारतातील तंबाखू नियंत्रण कायदे भारतातील शैक्षणिक संस्थांच्या 100 यार्ड परिसरात तंबाखूजन्य पदार्थांची विक्री करण्यास मनाई करतात. याशिवाय, काही राज्यांनी गुटखा आणि सिंगल सिगारेट आणि विविध प्रकारच्या धूरविरहित तंबाखूच्या विक्रीवर बंदी घातली आहे तर काही राज्यांनी विक्री प्रक्रिया आयोजित करण्याची योजना आखली आहे परंतु निर्बंधांसह.
• परवानाधारक विक्रेत्यांनी सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने कायदा, 2003 आणि बाल न्याय कायदा, 2015 मधील तरतुदींनुसार कार्य करणे आवश्यक आहे. ही तरतूद सांगते की तंबाखूच्या दुकानांवर तंबाखूविरहित उत्पादनांची विक्री योग्य आणि अयोग्य यातील फरक न समजणाऱ्या मुलांचे लक्ष वेधून घेते. तसेच, हे चतुर मार्केटिंग पद्धती म्हणून मानले जाईल.
• जे लोक तंबाखूजन्य पदार्थांची विक्री करण्यासाठी भारतात तंबाखूचा परवाना घेण्यास इच्छुक आहेत त्यांना फौजदारी प्रक्रिया संहिता, 1973 ची माहिती असणे आवश्यक आहे आणि त्यांना हे देखील माहित असले पाहिजे की दंडनीय गुन्ह्यांचे परिणाम भोगावे लागतील.

निष्कर्ष

ज्यांना भारतात तंबाखूचा परवाना मिळविण्याची इच्छा आहे त्यांनी परवाना मार्गदर्शक तत्त्वे आणि सिगारेट आणि इतर तंबाखू उत्पादने कायदा, 2003 (COTPA) पाळणे आवश्यक आहे. शिवाय, सर्व तंबाखू उत्पादने आणि सिगारेट नियामक संरचनेखाली आणणे आवश्यक आहे. तंबाखू उद्योग मुख्यतः तरुणांवर लक्ष ठेवून असल्याने, विक्रेते परवाना आणणे आणि त्याची योग्यरित्या अंमलबजावणी करणे सर्वांसाठी योग्य ठरेल. या प्रकरणात सरकार ज्या प्रकारे दुर्लक्ष करत आहे, त्यावरून एक गोष्ट स्पष्ट होते की, ही चौकट या क्षेत्राला अधिकाधिक चांगल्या बनवण्याच्या दिशेने नेणार आहे.